Арктикада «Победа» номли янги кон очилди

2014 йилнинг сентябр ойида «Роснефть» компанияси дунёдаги энг шимолий нуқтада жойлашган нефть-газ қудуғини пармалаш ишларини якунлади. Кара денгизининг шельфида янги нефть кони очилди. Дастлаб қазиб олинган нефть енгил турда бўлиб, мазкур кон 338 млрд м.куб газ ва 100млн тонна нефть заҳирасига эгалиги айтилмоқда. Ушбу ҳисоб-китоб айнан бир структурага тегишли, қўшни структураларни ҳам эътиборга олсак коннинг нақадар бой заҳирасини тасаввур қилиш мумкин.

Бурғилаш ишлари бир ярим ойда – рекорд муддатда бажарилди. Қудуқ жойлашган нуқтада денгиз чуқурлиги 81 м, қудуқ чуқурлиги 2113 м. Қуруқликдан 250 км узоқликда очиқ денгиз шароитида бурғиланди. 

манба

Map Info программасида харитани масштаблаштириш

 Мапинфо бу картографияда қўлланиладиган етакчи программалардан биридир.        

Геофизикнинг вазифаси қаторига хариталар билан ишлаш ҳам киради, шу сабабли Мапинфо  программасининг айрим имкониятлари билан танишиб қўйиш зарар қилмайди. Биз қуйида оддий растр (JPEG, BMP, TIFF в.ҳ.к) кўринишидаги топопланшет ва хариталарни Мапинфода масштаблаштиришни кўриб чиқамиз.

Мапинфонинг ойнасида бирор картани очамиз (открыт таблицу – бу программа расмни ҳам таблица деб атайди ;), файл типига растрни белгилаш керак

“Расмни шунчаки кўрмоқчимисиз ёки координаталар белгилаб регистрация қилмоқчимисиз”, деб сўрайди. Регистрация қилишни боссак, “Регистрация изображения” ойнаси чиқади. 

Ушбу ойнадан аввал “Проекция”га кириб қайси координата системаси бўйича киритаётганимизни белгилаймиз ва шундан сўнггина сетка бўйича нуқталарни белгилаб, унга тегишли координаталарни киритамиз. Ишнинг моҳияти оддий – растрнинг нуқтасига тегишли координаталар мос ҳолда “боғлаб” қўйилади. Камида 4та нуқта киритиш мақсадга мувофиқдир. Киритилган координаталарни “Правка” билан ўзгартириш мумкин. “Ошибка (точки)”  1 дан ошиб кетмаслиги керак. Харитани масштаблаштириб бўлсак, файл ёнида қўшимча . TAB файл пайдо бўлади, биз уни босиб харитани мапинфода тўғридан тўғри очишимиз мумкин.

Энди базадан сейсмостанциягача, сейсмостанциядан пивохонагача бўлган масофани харита орқали ўлчашимиз мумкин.

 Ш.Исломов

Mesa программасида харитани масштаблаштириш

Фотографлар учун фотошоп, картограф учун мапинфо ё аркгис, инженер учун автокад қандай аҳамиятли бўлса сейсморазведчик учун Меза шундай аҳамиятли программадир. Тўғри, французлар геоленд, руслар пикеза деган алтернатив программалар яратиб қўйишган, лекин буларга қараганда меза ўзининг қулайлиги, осон интерфейси ва унча мунчага шикастланмаслиги билан ажралиб туради. Установка сўрамайди, инжиқ эмас, ҳаммасидан ҳам взломанний версияси ҳамма жойда бор :).
Биз бу программада сейсморазведка ишлари проектларини яратишимиз, далада бўлаётган ишларни, масалан топоишларни етарлича назорат қилишимиз, проектни регионнинг хусусиятларига, релъефига, ерости тузилишига мослаб тузишимиз, янаям очиқроқ айтганда дала сейсморазведка ишларини иқтисодий жиҳатдан чўнтакка мослаб тузишимиз, сейсмик тўлқинлар тарқалишини моделлаштиришимиз мумкин.
Бу ерда ҳамма имкониятлари санаб ўтилмади, алоҳида тўхталамиз.
            Карта тортиш
Демак, проект тузиш учун бизга аввало нима керак - шу ҳудуднинг картаси керак. Масштаби билан. Ишни картани масштаблаштиришдан бошлаймиз.
(лирик чекиниш : ерни ўлчашга оид бўлган программа (мапинфо, меза, геоленд в.б.) зоти борки, ҳаммасида харита масштаблаштирилади. Бунда растр расмнинг ҳар бир пиксели координатага эга бўлиб қолади. Ўша программаларнинг кўпчилигида масштаблаштириш принципи бир хил: картадан 3-4та нуқта танлаб олиниб унга аниқ бир координата “боғланади”. Қарабсизки, масштабли карта тайёр)
Мезанинг GMGIMAGE деган қўшимча программаси бор, у картани масштаблаштириш учун ишлатилади.


Экранга TIFF форматдаги харита тортилади. Add Warp Control Image тугмасини босамиз (чапдан бешинчи тугма). X ва Y координаталари кесишган бирор нуқтани танлаймиз ва унга босамиз. Coordinate Entry дарчаси чиқади, унга шу нуқтанинг координатасини юқори аниқликда киритамиз. Шу тахлитда уч ёки тўртта нуқта киритилади. Улар бир-бирларидан имкон қадар узоқроқ бўлгани, яъни планшетнинг тўртта бурчаги яқинида бўлгани мақсадга мувофиқдир. Танлаган нуқталаримиз экранда қизил рангда белгиланади.

Сўнг Display менюсидан Image-Warp Image босилади. Программа планшетни координатага мослайди (зарурияти бўлса планшет сиқилади ё букилади).

File менюсидан Save Layer File босилади. Шунда .lyr форматли харита яратилади. Бу форматни фақат MESA очади.

Ш. Исломов

Нефть тўғрисида қизиқарли маълумотлар

Ҳозирда кунига 85 миллон бочка нефт қазиб олинади, Бир кунда дунё аҳолиси ёқадиган нефтни ҳосил қилиш учун табиатга 1500 йил керак бўлади, Бир йилда ёқадиган нефтимизни табиат ярим миллион йилда ҳосил қилган - унда ҳаттоки инсоният мавжуд эмас эди.

Нефт ўн миллион йиллар олдин денгиз сувида яшаган планктон организмлар қолдиғидан пайдо бўлган.

Кимёвий таркибига кўра нефт тошкўмирга жуда ўхшаш, иккаласининг ҳам асосий таркибий компоненти углерод ҳисобланади, Шунинг учун нефт ва газни олимлар кўмир, торф ва сланец билан бир қатордага қазилмалар - каустобиолитлар синфига киритишади,

Ҳалигача олимлар нефт тамом бўладиган ё тамом бўлмайдиган заҳираларга турига кириши борасида ягона фикрга келмаганлар

Аляска Қўшма штатларга 1867 йилда бугунги кун ҳисоби бўйича олганда 100 миллион доллардан сал ошиққа сотилган эди, Орадан ўттиз йил ўтгач олтин кони очилди ва ҳаммага маълум “олтин васвасаси” бошланди, ХХ асрда эса умумий заҳираси миқдори 100-180 миллиард долларга тенг бўлган йирик нефт ва газ конлари очилди.

Жаҳонда бир кунда 85 200 000 баррел ёки 13 546 800 000 литр нефт қазиб чиқарилади (2009 йил бошидаги маълумот)

327 йилда хитой муҳандислари бамбук қувурлар воситасида 240 метр чуқурликкача қазиб нефт олганлар, Карнеги маълумотига кўра ўша вақтда нефтни “ёнувчи сув” деб аташган  ва денгиз сувини буғлантириб туз олишда қўллашган.

1970 йилда Нобел мукофотини олган Норман Борлаг 40-йиллар охиридан бошлаб Стандарт Ойл томонидан молиялаштирилган, У яшил инқилобнинг отаси саналади. Қишлоқ хўжалигида энергиянинг алмашинишига эътибор қаратинг - озиқ-овқат маҳсулотининг ҳар бир калориясига 15 калория нефт энергияси сарф бўлади (исроф)

Бу қимматбаҳо фойдали қазилма конининг чуқурлиги ўнлаб метрдан то 5-6 километргача боради.

Энг йирик нефт конлари Саудия Арабистони, АҚШ, Канада, Россия (Сибирда), Эрон ва Хитойда жойлашган.

Биринчи марта платформа билан қазиб олинган нефт кони қирғоққа жуда яқин эди. 1891 йилда Riley and Banker's Oil компанияси ходимлари Буюк кўллардаги Сент Мерида ёғоч платформадан туриб иш олиб боришди. Кўл Огайо штатидаги Колумбус шаҳридан 70 мил ғарбда жойлашганди

2005 йилда нефт қазиб чиқариш энг юқори суръатга етди. Бу йилгача, аниқроғи 20 апрелгача қазиб олинган нефтнинг миқдори 2005 йилда қазиб чиқарилган нефтга тенг эди. 2011 йилдан бошлаб жаҳон ҳар йили 10% нефтини йўқота борди.

1763 йилда Ломоносов “Ер қатламлари ҳақида” асарини нашр эттирди. Унда нефт ва тошкўмир бир органик моддадан турлича йўллар билан ҳосил бўлиши тахмини илгари сурилган эди.

Жаҳонда биринчи нефт қудуғи 1846 йилда Каспий денгизи қирғоғида кавланган.

2009 йилнинг сентябрида Transocean  компаниясининг Deepwater Horizon платформаси қудуғи чуқурлиги 10683 метрга етиб, жаҳондаги энг чуқур нефт қудуғи бўлди. Бу рекорд узоқ сақланмади, бор-йўғи ярим йилдан сўнг бу платформа портлаб кетди.

Дунёда 40 мингтача нефт кони бор. Жаҳондаги нефтнинг 60%и  300та гигант кондан қазиб олинади. Кўплаб гигант конлар 30-70-йиллар оралиғида очилгандир. Қолган 40% нефт эса кичик конлардан қазиб олинади, уларнинг “умри қисқа” бўлади.

6 EROI ёки EROEI (Energy Return on Energy Investment) – бу энергия сарфлаб шунинг эвазига энергия олиш коеффициентидир. 1960 йилда нефт қазиш ишига 1 бирлик энергия сарфлаб 100 бирлик олинган. Бу коеффициент ҳар йили 2га пастлаб боради. 2000 йилда 12-20ни ташкил қилган. Шу кетишда келажакда нефт қазиб чиқариш энергетик нуқтаи назардан беҳуда ишга айланади.

Нефт келиб чиқиши тўғрисидаги илк назариялардан бирида бу қора модда китнинг сийдиги бўлиб, уммон тубига чўкиб қолган, кейин ерости каналларидан ер қобиғига сизиб ўтган, деб тахмин қилинади. 

Қазиб олинган нефтнинг фақат ярмидан бензин олинади, қолгани эса турли-туман маҳсулотлар ишлаб чиқаришда иштирок этади.

МакКлинток №1 нефт қудуғи 1861 йил августида иш бошлаган ва ҳалигача ишлаётибди. Олдин кунига 50 баррелгача нефт олинган бўлса,  ҳозирга келиб 1 ойда 12 баррел нефт беради.

Нефт келиб чиқиши тадқиқотларида ўзга сайёранинг белгиларига ҳам дуч келинган. ХIХ аср охирида рус олими В. Д. Соколов сайёрамизни вужудга келтирган газ-чанг булутида углеводород молекулалари борлигини тахмин қилган.

Нефт ёрдамида DVD ва CD дисклари, телефон ва компютерлар, танк ва самолётлар, лаббўёқ ва атирлар, тиш пастаси ва кир ювиш кукуни, антисептик ва бошқа дори-дармонлар… ишлаб чиқарилади. Бу ҳали тўлиқ рўйхат эмас.

Саудия Арабистонидаги 50х15км ўлчамдаги Сафония кони дунёдаги энг йирик шелф кони ҳисобланади. 1951 йилда очилган бўлиб, унда 37 млрд баррелга яқин нефт ва 151 млрд кубметр газ бор. Бунча миқдордаги нефт АҚШ эҳтиёжини деярли 5 йилга қондиради.

Хом нефт таркибида 1000га яқин компонентлар мавжуд.

Deepwater Horizon платформасидаги Macondo қудуғи портлаши натижасида Мексика кўрфазида тахминан 4,9 млн баррел нефт оқиб кетган.

Бир томчи нефт 25 литр сувни ичишга яроқсиз қилади

Нефт фақатгина қора эмас, рангсиз, зангори, жигарранг, сариқ, қизил бўлиши мумкин, бунинг устига ҳар бир рангдагисининг ҳам ўзига хос туслари бор.

манба. Ш.Исломов таржимаси