четверг, 29 мая 2014 г.

27-маъруза. Торпедалаш. Тоғ жинси намуналарини олиш.

               Қудуқларда ўтказилган портлатиш ишларини торпедолаш деб аталади ва қудуққа туширилган портлатиш моддасини торпедо деб аталади. Одатда торпедо портлатиш моддаси ва портлатиш воситаси - электр запали, капсул-детонатор ва юқори бризантли (парчаловчи) портлатиш моддасининг шашкасидан иборат бўлади.
Торпедолаш ишловчи қудуқларни дебитини ошириш, аварияларни тугатиш, филтрларни тозалаш, қудуқ тубидаги метал қолдиқларини парчалаш, фаввораларни ўчириш каби мақсадларда қўлланилади.
Торпедолаш мақсадида қудуқларда фугасли ва кумулятив  торпедолар ишлатилади.
Фугасли торпедалар ТШ ва ТШТ (жадвал 27.1) ларнинг ғилофлари юпқа қалинликдаги алюминийдан ишланган бўлиб, ичига бирнеча цилиндрик шашка кўринишида бўлган портлатиш моддалари жойлаштирилган. Бу портлатиш моддаси герметик қобиқда жойлашган портлатиш-патрони орқали портлатилади. Агарда юқорида келтирилган торпедаларда портлатиш моддаси қувур ичидаги суюқлик билан бевосита контактда бўлса, Ф-2, ФТ-60 торпедаларида портлатиш моддалари ҳам портлатиш воситалари каби гарметик корпуснинг ичида бўладилар.
Фугасли торпедолар ва уларнинг техник характеристикалари жадвал 27.1 келтирилган.

              Жадвал 27.1

Турлари
Максималл ташқи диаметри, мм
Заряд диаметри, мм
Заряд узунлиги, мм
Торпедонинг массаси, кг
ТШ-35
ТШ-50
ТШ-65
ТШТ-9¤ 22
ТШТ-25¤28
ТШТ-65¤70
Ф-2
ФТ-60
ТДШ-25
40
55
70
22
28
70
60
60
25
35
50
65
9
25
65
50
48
Дет.шнури
2020
1470
990
1200
700
500
1000
1000
Дет.шнури
2.9
4.5
5.2
0.12
0.55
2.6
2.7
2.2
Дет.шнури

Фугасли торпедолар қатламларни очиш ва уларда катта дарзликлар ҳосил қилиш учун ишлатиладилар. Қудуқ дебитини ошириш мақсадида торпедо зарядларининг массаларини оширадилар.
 Кумулятив торпедоларда йўналтирилган портлатиш мумкин. Бу торпедоларнинг турини ТКО ва қувурларни қирқадиган торпедоларни ТКГ деб белгилашади. Кумулятив торпедоларнинг тури ва техник кўрсаткичлари жадвал 27.2.

 Жадвал 27.2
Турлари
Ташқи диаметри, мм
Заряд  массаси, кг
Максим.температура
Максимал босим
ТКО-70
ТКО-120
ТКО120-600
ТКГ-45
ТКГ-55
ТКГ-85
ТКГ-110
ТКГ-135
72
120
120
45
55
85
110
135
0.9
2.7
2.7
0.033
0.052
0.195
0.275
0.355
150
120
120
150
150
100
100
100
0.5
0.35
0.6
0.5
0.5
0.5
0.5
0.5

Қудуқларда тоғ жинсларининг ўпирилиши натижасида бурғилаш қувурлари ушланиб (прихват) қолади. Шунингдек бурғилаш долотолари қудуқларда қолдириб кетилган металл предметлар туфайли қисилиб (заклинивание) қолиши мумкин. Бу ҳолларда бурғилаш қувурлари ва бурғилаш долотоларини бўшатиш керак бўлади.  Ушланиб қолинган жойлар аниқланиб, шу ерда кичкина зарядларни портлатиб, бурғи қувурлари бўшатилади. Лекин бу усулда бўшатишни иложи бўлмаса, қувурлар ушланган еридан юқори қисмини қирқиб олинади. Қувурларни қирқиш ҳам торпедолар ёрдамида амалга оширилади. Қудуқ тубида қолдирилган металл предметларни кумулятив перфораторлар ТКО билан тугатилади.
Мустаҳкамловчи қувурлар туширлган. қудуқларда маҳсулдор қатламларни очиш учун ТШ, Ф-2 торпедолари қўлланиши мумкин. Бу торпедоларда заряд оғирлиги 5-7 кг дан ошмаслиги керак. Торпеда камида 10 м.баландликдаги сув билан кўмилган бўлиши шарт. Бу торпедолар портлаганда мустаҳкамловчи қувурларда фонус (фонар) кўринишда шишиш (раздутие) ҳосил бўлади. Бу эса қувурларда вертикал синиқликлар келтириб чиқаради. Шундай қилиб қатлам ичидаги флюидга қудуқ томон йўл очилади. Қувурларнинг бутунлиги сақланади. Б у ишларни яхши натижа бериши учун қудуқ ортида мустаҳкам, катта зичликка эга тоғ жинслари ётиши керак.
Катта зарядга эга торпедолар билан қатламга таъсир этиб, унинг коллектор хусусиятини яхшилаш мумкин. Бунинг учун ишлатиладиган торпедонинг ташқи диаметри мустаҳкамловчи қувурнинг ички диаметридан камида 20 мм очиқ қудуқларда эса қудуқ диаметридан камида 50 мм кичкина бўлиши керак. Ишлар қуйидаги тартибда ўтказилади. 1.Қудуққа торпедо тшириладиган чуқурликка мост ўрнатилади. 2. Торпедони 4-6 суткадан кейин портлашга мўлжаллатиб (портлатгич соат механизми билан ишлайди) таёрланади. 3. Торпедони махсус симда қудуққа туширилади, сўнгра симдан торпедони узгич орқали узилади ва сим юқорига тортиб олинади. 4. Кейин юқориги мост ўрнатилади. Кейин содир бўлган портлашни сейсмоприемник орқали аниқланилади.
Нефт ва газ фаввораларини ўчириш учун зарядларни ёнғинга яқин жойда портлатиш керак. Зарядлар оғирлигини нефт ва газ дебитига қараб танланади. Агарда газ дебити 500 минг м3¤ сутка дан кам бўлса заряд оғирлигини 50-100 кг гача олиш мумкин. Агарда катта фаввора бўлса заряд оғирлиги 100-300 кг гача бўлиши мумкин. Зарядлар ёғоч яшикларга жойлаштирилади ва унинг иссиққа чидамли материал билан ўралади. Заряд атрофи ўралгандан сўнг, очиқ жойлари лой билан чапланади. Заряд портлаганда ёниб турган алангани икки қисмга бўлади ва шунинг учун қисқа вақтга ўт ўчирилган бўлади. Қайтадан аланга олмаслик учун теварак-атрофга сув сепилади.
Филтрларни тозалаш учун ТДШ торпедаси олинади. Шнурлар сони учтадан ошмаслиги керак.
Қатламларда синиқликлар ҳосил қилиш учун қатламга газсуюқлик аралашмаси катта босимда ҳайдалади. Бунинг учун порохли босим генераторлари ПГД ишлатилади. Ҳосил бўлган, кейин бир-бирлари бирикиб кетмайдиган, дарзликлар катталиги ва миқдори тоғ жинсларининг физик-механик хусусиятлари, ҳайдалаётган аралашманинг ҳажмига боғлиқ бўлади.
 Қудуқ деворларидан тоғ жинси намуналарини олиш.
Қудуқ керакли қатламлардан ўтгандан сўнг, улардан тоғ жинси намуналарини олиш, қатлам ичидаги флюид намунасини олиш мумкин. Бу ишлар қатлам литологиясини аниқлашда, қатламларнинг ичидаги флюид таркибини аниқлашда ишлатилиши мумкин. Тоғ жинси намуналарини қудуқ деворларидан олиш учун отувчи ёки пармаловчи грунтонослар ишлатилиши мумкин.
Отувчи грунтонос (расм 27.1) пўлат ғилоф (корпус)-1 ва  бирнечта боек (пўлат стакан)-2 ўрнатиш учун мўлжаланилган ствол-6, ҳамда порох-4 жойлаштириладиган жой уни камора деб аталади. Буерга электр воспламенител -3 ҳам жойлаштирилади. Боек (цилиндрик стаканлар) грунтонос корпуси билан пўлат сим орқали боғланган.  Грунтоноснинг ишлаш принципи худди ўқли перфораторларнинг ишлаш принципига ўхшайди, фақат ўқ ўрнида грунтоносларда боек (пўлат цилиндрик стакан) ўрнатилган.
                                    
 Расм 27.1
Ток манбаидан воспламенител-3 га ток юборсак, порох ёнади ва ҳосил бўлган газ босими боекни грунтосдан катта куч билан қудуқ девори томон итариб чиқаради. Боек катта тезликда тоғ жинслари қарига киради ва грунтоносни кўтарганда улар боек бирга бирга ер юзига кўтариладилар. Грунтоносларда 30 тагача стволлар бўлиши мумкин.
Кўп стволли МСГ-90М грунтоноси нефт ва газ қазилган қудуқларнинг диаметри 140 мм ва ундан ортиқ бўлганда қўлланиладилар. МСГ-90МТ грунтоноси эса катта чуқурликда, катта босим ва юқори температура шароитларида ишлатиладилар. ГСБ-112 ва ГСБ-80 грунтонослари юмшоқ тоғ жинси намуналарини олишга мўлжаллангандирлар.
Грунтонос олиб чиққан тоғ жинси намуналари лабораторияларга берилади ва уерда уларнинг физик хусусиятлари, ғоваклиги, нефтгазга тўйинганлиги, зичлиги, гиллийлиги ва ҳоказо хусусиятлари ўрганилади.

Тоғ жинси намуналарини пармаловчи грунтоносларда ҳам олиш мумкин.

катта ўқитувчи Абдулла Набихоновнинг "Қудуқларни геофизик усулларда ўрганиш" қўлланмасидан

26-маъруза. Қудуқларда отиш ва портлатиш ишларини олиб бориш. Портлатиш моддалари ва воситалари. Перфорация. Перфоратор турлари.

Қудуқларда отиш ишлари қуйидаги вазифаларни ечиш учун ишлатилади: 1) нефтли, газли ва сувли қатламларни очиш учун мустаҳкамловчи қувур ва унинг ортидаги цемент тошини перфорация (тешиш) қилиш; 2) қудуқларда бурғилаш қувурларини (зарурат бўлганида) кесиш ва уларни юқорига чиқариш; 3) қудуқ деворларидан тоғ жинси намуналарини олиш; 4) коллектор қатламларни синаш мақсадида уларнинг  ичидаги суюқлик ва газ намуналарини олиш.
Портлатиш ишлари қудуқларда қуйидаги вазифаларни ечиш мақсадида қўлланилади: 1) эксплуатацион қудуқларда қатламнинг маҳсулдорлигини ошириш, сув ҳайдовчи қудуқларда қатламнинг қабул қилиш қобилиятини ошириш; 2) қатламларни бир-биридан ажратиш; 3) филтрларни тозалаш; 4) бурғилаш қувурларини, авария бўлганида, бўшатиш ва уларни қудуқдан чиқариб олиш; 5) бурғилаш давомида бурғилаш эритмасининг ютилишини олдини олиш; 6) нефт ва газ фаввораларини ўчириш.
Қудуқларда бу ишларни амалга ошириш мақсадида портлатиш материаллари (ПМ) ишлатилади. Портлатиш материаллари ПМ га портлатиш моддалари (ПМо) ва портлатиш воситалари (ПВ) киради.
Пмо-кимёвий бирикма ёки аралашма бўлиб, четдан бўладиган таъсир остида ўта тез ва ўз-ўзидан тарқалувчи кимёвий жараёнким, бу туфайли иссиқлик,  ҳамда юқори температурали газлар ажралади. Булар ўз навбатида бузиш ва силжитиш ишларини олиб боради.
Пмо лар ўз таъсирлари бўйича: 1) бризантли (бўлувчи, чақувчи); 2) қўзғотувчи; 3) отувчи (порохлар) гуруҳларга бўлинадилар.
ПВ-асосий портлатиш моддаларида портлашни қўзғотиш учун ишлатиладилар. Буларга олов ўтказувчи (бикфорд) шнур, капсул-детонатор, электр запал, электр портлатгич, портлатиш патрони. детанацияловчи шнур ва ҳоказолар киради.

Қудуқларни перфорация қилиш
Қудуқлар қазиб бўлинганларидан сўнг уларга мустаҳкамловчи қувурлар туширилади ва қудуқ девори билан улар оралиғига цемент қоришмаси қуйилади. Қатламларни синаш ва уларни эксплуатация қилиш мақсадида перфорация ўтказилади.
Перфораторлар икки турли бўладилар: ўқли ва кумулятив.
Ўқли перфораторлар ўқ отувчи қуроллар принципида ишлайдилар. Перфоратор корпусида бирнеча горизонтал ёки эгри чизиқли стволлар бўлиб, уларнинг ичига порох ва пўлат ўқ жойлаштирилган бўлади. Электр аланга олдирувчи ствол ичидаги порохларни ёндиради. Порох ёниши натижасида катта босим ҳосил бўлади ва бу босим пўлат ўқнинг катта тезликда перфоратордан отилиб чиқаради. Унинг тезлиги мустаҳкамловчи қувурларни, ортидаги цемент тошини ўтиб, қатлам ичидаги нефт, газ, сувларга қудуққа чиқиш йўлини очиб бериш даражасида бўлади.

        Ўқли перфораторлар селектив ва бирданига отадиган турларга бўлинадилар. Селектив перфораторлар кичкина қалинликдаги қатламларни очиш учун ишлатиладилар. Перфораторлар бирнечта секциядан (қисмдан) иборат бўлиб, ўқлар бирданига эмас, қудуқларнинг ҳархил чуқурликларида, юқоридан берилган кўрсатмага биноан отадилар. Буларнинг турлари ССП-108, ССП-88 ва бошқалар. Сонлар перфораторнинг ташқи диаметрини кўрсатади.
Бирданига отадиган перфораторлар ППЗ-98, ППЗ-80, ППЗ-65 ва ҳоказолар бир-бирларидан диаметрларининг турличалиги билан фарқланадилар. Мустаҳкамловчи қувурларни узилишидан сақлаш мақсадида перфоратор ўқлари бир-бирларига ҳархил бурчакда жойлашганлар. Перфоратор ўқларни бир пайтда отади.
Ўқли перфоратор туркумига Коладяжний томонидан таклиф этилган торпеда-перфораторини ТПК-22 ни ҳам киритиш мумкин. Бу перфоратордан отилган ўқ қатлам ичига киргандан кейин, қўшимча портлатиш моддалари борлигиги туфайли, қатлам ичида портлайди ва коллекторларда қўшимча дарзликлар ҳосил қилиб коллекторлик хусусиятларини яхшилайди. Ўқли перфораторларнинг турлари ва техник характеристикалари жадвал 26.1 да келтирилган.
Перфоратор АРВ-130 қудуқларда учрайдиган тошларни парчалаш учун ишлатилади. Буларда катта габаритли ўқлардан фойдаланилади. Одатда бу турдаги перфораторлар тилла конларини очиш учун қазилаётган қудуқларда ишлатилади.
Вертикал-эгричизиқ стволли перфораторлар ПВН-90,
ПВН-90Т, ПВТ-73 да ўқларнинг отилиш тезлиги анча оширилган (ствол ичидаги ўқларнинг ҳаракат масофаси оддий перфораторларникига қараганда катта).
ПВН-100Р қатламга радиоактив изотопли репер-ўқ ўрнатиш учун ишлатилади. Жадвал 26.1 да ўқли перфораторларнинг турлари ва техник характеристикалари келтирилган.
 Жадвал 26.1
Перфоратор тури
Ташқи диаметри,
мм да
Заряд массаси, г
Максим.
перфорац.
зичличи
теш¤ м.
Очилган тешикнинг узунлиги мм. да
Очилган тешикнинг диаметри мм.да
ПВН-90
ПВН-90Т
ПВТ-73
ПВК-70
ПВН-100Р
АРВ-130
ПБ2-100
ПБ2-85
ТПК-22
90
90
73
70
100
130
100
85
100
45
45
-
-
79-90
-
5
4
27
4
4
2
0.9-1.2
4
7
18
18
6
350
350
350
350
360
360
145
110
160
20
20
20
20
30
-
12.7
12.7
22

Кумулятив перфораторлар кенг тарқалган перфораторлар  бўлиб, уларда кумулятив зарядлар қўлланилади (расм 26.1) Кумулятив заряди корпус-1, портлатиш моддаси-2, металл воронка-3, детонатор-4 ва тўсқ-5(расм 26.1.а) иборатдир.
Расм 26.1
Парчаловчи (бризант) портлатиш моддаси сифатида кумулятив зарядларда флегматик гексоген ишлатилади. Портлатиш юзага келганда металл воронка қаттиқ сиқилади ва унда катта босим ва иссиқлик ҳосил бўлади. Босим ва иссиқлик таъсирида металл суюқликка айланади ва заряд ўқи бўйлаб 6-8 км¤ с тезликда учраган тўсиқлар (қувур, цемент тоши) ни кесиб ўтади
Бу суюқликларнинг тўсиқларда ҳосил қилган босими 300000 кг¤ см2 ни ташкил этади. Шунинг учун бу суюқликлар тўсиқларни ўтиб, тоғ жинсларига кирадилар ва қатлам билан қудуқни боғловчи каттагина узунликдаги каналларни ҳосил қиладилар. Суюқлик оқимини пайдо бўлиши учун металл воронка олдида, озгина жой суюқлик ёки қаттиқ жисмлардан холос бўлиши керак.
Кумулятив перфораторлар зарядларни герметиклаш (ичига ҳаво кирмайдиган қилиб ёпиш) бўйича -корпусли ва корпуссиз бўладилар.
Корпусли кумулятив перфораторларда зарядлар гуруҳи, детонация шнури, портлатадиган патрон битта корпус ичига герметик жойлаштирилган бўлади
Корпусли перфораторлар ўз навбатларида бир марта ишлатиладиган ва кўп марта ишлатилган турларга бўлинадилар.
Кўп марта ишлатиладиган корпусли перфораторларнинг ғилофи ўта мустаҳкам хромникелмолибден аралашмали пўлатдан бўлиб, 10дан 50 мартагача ишлатиш имконини беради. Кумулятив зарядлар перфоратор ўқига перпендикуляр жойлаштирилади.Заряд ўқлари орасидаги масофа 50-80 мм. олинган, бу эса битта заряд портлаши иккинчи зарядни детонация билан портлатиб юбормайди. Мустаҳкамловчи қувурларда дарзликлар ҳосил қилмаслик, уларни узиб олмаслик мақсадида, заряд ўқлари бир-бирларидан 90-120° бурчакка силжитилган. Заряд гуруҳлари детонация шнури воситасида бир пайтда портлатиладилар
Жадвал 26.2 да кумулятив перфоратор турлари ва уларнинг техник характеристикалари келтирилган.
 Жадвал 26.2
Перфоратор тури
Ташқи диаметри,
мм да
Заряд массаси, г
Максим.
перфорац.
зичличи
теш¤ м.
Очилган тешикнинг узунлиги мм. да
Очилган тешикнинг диаметри мм.да
ПК-105ДУ
ПК-95Н
ПК-85ДУ
ПК-65ДУ
ПКО-89
ПКОТ-89
ПКО-73
ПКОТ-73
ПНК-89
ПНКТ-89
ПНКТ-73
ПКС-105Т
ПКС-80Т
ПКС-65
КПРУ-65
ПР-54
105
95
85
65
89
89
73
73
89
89
73
105
80
65
65
54

21.5
17.5
12.5
7.2
50
50
28
28
50
50
28
50
21.5
19.5
30
15
12
12
13
12
6
6
10
10
6
6
10
6
6
6
8
10
190
300
130
75
330
330
190
190
330
330
190
350
200
180
250
200
10
12
8.5
5.5
14
14
13
13
14
14
13
14
10
9.5
12
12
     
Жадвал 26.2 да келтирилган перфораторларнинг ПК  турлари куп марта ишлатиладиган пефоратур турларига киради ва уларнинг белгилашдаги сонлар перфораторнинг ташқи диаметрини кўрсатади.
Корпусли бир марта ишлатиладиган кумулятив перфораторларнинг ғилофи пластик материаллар алюминий бирикмалари, латунь, мўрт материаллар-чўян, пластмасса ва ҳоказолардан ясалади. Агарда ғилоф пластик материаллардан ясалган бўлса, корпусли перфораторлар отиб бўлганидан сўнг юқорига кўтарилиб олинадилар. Агарда мўрт материаллардан ясалган бўлсалар, перфоратор корпуси бутунлай парчаланиб қудуқда қолиб кетади. Зарядлар перфоратор ўқига перпендикуляр ва бурчак остида жойлашиши мумкин. Бурчак остида жойлашган зарядлар юпқа қалинликдаги қатламларни очиш учун ишлатилади.
Бир марта ишлатиладиган корпусли перфораторнинг қуввати кўп марта ишлатиладиган пефораторнинг қувватидан анча каттадир. Уларнинг авзалликлари яна оғир бурғи қоришмаларида перфораторларни қудуқларда ушланиб қолиш эҳтимоллари кўп бўлади ва шунинг учун бир марта ишлатиладиган перфораторларни қудуқда қолдириш ҳам мумкин.
Корпуссиз перфораторлар қисман ва тўлиқ парчаланадиган, ҳамда очиладиган турларга бўлинадилар.
Корпуссиз қисман парчаланадиган кумулятив перфораторларда ҳарбир заряд индивидуал герметик қобиққа ўралган бўлади. Зарядлар лента, каркасларга биркитилади. Буларнинг авзаллиги бир пайтда 30 м. гача бўлган қудуқ оралиғида отиш мумкин. Булар турига жадвалда кўрсатилган ПКС туркумидаги перфораторлар киради.
Тўлиқ парчаланадиган перфораторларда зарядлар чўян, пластмасса қобиқларга ўралган бўлади. Бу турдаги перфораторларга КПР-65, КПР-85 туридаги перфораторлар киради.
Учинчи тур перфораторлари 2.5 дюйм диаметри насос-компресс қувурларидан туширилиб, сўнгра очиладилар ва 5-6 дюйм диаметрли қувурларни перфорация қилишда қўлланиладилар. Бу туркум перфораторларга ПКР-65 перфоратори киради. 
Умуман олганда кумулятив перфораторлар ўқли перфораторлардан афзалдирлар. Қайси перфораторни ишлатманг, мустаҳкамловчи қувурларда дарзлик ҳосил қилмаслик керак. Бунда цементланганлик сифати юқори бўлиши керак. Цемент тоши йўқ ёки сифатсиз оралиқларда қувурга перфорация жуда катта зарар етказиши мумкин.


катта ўқитувчи Абдулла Набихоновнинг "Қудуқларни геофизик усулларда ўрганиш" қўлланмасидан

25-маъруза. Қудуқларга оқиб келадиган нефт, газ, сувлар миқдорини аниқлаш, Дебитометрия. Қудуқларга ҳайдаланиладиган сув харжини ўлчаш. Расходометрия.

Қатламлардан қудуқларга оқиб чиқаётган флюид (нефт, газ сувлар бир ном флюид деб аталадилар) миқдорини аниқловчи дебитомерлар, сув ҳайдовчи қудуқларга ҳайдаланиладиган сувлар миқдорини ўлчовчи расходомерлардан, фақат қудуққа туширилган асбоб диаметрининг кичкиналиги билан фарқ қилади. Раходомерлар қудуқларга катта ҳажмдаги (2000 дан 5000 м3¤ сутка гача)  сув миқдорини ҳайдаганликлари учун уларнинг габаритлари катта бўлади. Бу икки асбоб ҳам бирҳил принципда ишлайди.
Дебитомер ва расходомерлар механик ва термокондуктив бўладилар. Қудуқдан келаётган сигналларни қайд қилиш бўйича дебитомер, расходомерлар автоном (қудуққа туширилган асбобнинг ўзида ёзилади) ва дистанцион (сигналлар юқорига узатилади ва юқорида қайд қилинади) бўладилар. Ва ўлчаш шартлари кўра пакерли ва пакерсиз дебитомер, расходомерларга бўлинадилар.
Пакерларнинг қўлланишдан мақсад, агарда дебит катта бўлса дебитомер (расходомер) лардан бутун суюқлик оқимини эмас, унинг бир қисмини ўтказиш имкони туғилади. Қуйидаги турдаги пакерлар ишлатилади:1) гидравлик, насослар орқали очилувчи; 2) механик, двигател ва реле орқали очилувчи; 3) манжетли, доимий. Энг кўп механик пакерлар ишлатилади. Бунинг сабаби улар юқоридан туриб бирнеча бор очилиб ёпилишлари мумкин.
Агарда суюқликнинг умумий ҳажмини Q деб олсак, Q1 деб пакер ва қудуқ деворлари орасидан ўтаётган суюқлик ҳажмини олсак, пакерлаш коэффициенти:
К=(Q-Q1) ¤ Q                                     (25.1)
Агарда бутун суюқлик оқими дебитомер (расходомер) дан ўтса К=1 (Q1=0) ва агарда суюқлик дибитомер (расходомердан) дан ўтмаса К=0 (Q=Q1) бўлади.
Механик дебитомер (расходомер) ларнинг бирнеча турлари мавжуд. Улар бир-бирларидан пакерловчи мосламаларнинг турлийлиги билан фарқланадилар.
Механик дебитомер (расходомер) лар суюқлик ёки газ оқими тезлигини частота (тахомтрик) ўзгартгичларидир. Дебитомерларнинг сезгир элементлари-турбинка бўлиб, у оқиб келаётган  флюид таъсирида айланади. Турбинканинг айланиш тезлигини, магнит узгич орқали электр сигналларига айлантириб берилади (расм 25.1). Турбинканинг роторига ҳалқасимон магнит-3 ўрнатилган бўлиб, у магнит стрелкаси-2 билан ўзаро таъсирда бўлади. Магнит стрелкаси ўз ўқи-6 да эркин тебранади.
 Расм 25.1
Ҳалқасимон магнитнинг тўла бир айланиши магнит стрелка-2 ни тиргак-1 дан силжимас контакт-5 гача тўла тебранишга мажбур қилади ва бу туфайли электр токи занжири узилиб яна уланади. Электр занжирини кўпроқ улоғлик ҳолатда бўлиши учун қўшимча магнит-4 ишлатилади. Занжир уланганда (расм25.1.а) дебитомер ва сигналларни қайд қилувчи алоқа тизимида ток импулси ҳосил бўлади.
Турбинканинг айланиш тезлиги қудуқлардаги флюидларнинг дебитига тўғри пропорционалдир. Демак дебит қанча кўп бўлса, шунча кўп вақт бирлигида ток импулслари юқоридаги қайд қилувчи каналга келади. Бу турдаги дебитомер (расходомерлар) турбинканинг айланиш тезлиги 3000 айланиш¤ мин. дан ошмаганда аниқ натижаларни беради. Турбинканинг айланиш тезлигини кейин частотомер  унга пропорционал кучланишга айлантириб беради. Кучланиш геофизик станцияларда қўлланиладиган оддий фоторегистраторлар билан қайд қилинади.
Ишлаб чиқаришда РГТ-1, ДГД-6Б, РГД-2М, РГД-3, РГД-5, РГД-6 ва бошқа турдаги дебитомер (расходомер) лар қўлланилади, айримларининг характеристикалари жадвал 25.1 да келтирилган.
Бу дебитомер (расходомер) лар ўзларининг пакерларининг конструкциялари билан бир-бирларидан фарқланадилар.
Жадвал 25.1 
Турлари
Номи
Ўлчаш оралғи
М3¤сут.
Зонд узунлиги
   мм.
Зонд диаметри
мм.
Пакер тури
ДГД-6Б
РГД-2М
РГД-3
РГД-4
РГД-5
РГД-6
Дебитомер
Дебитомер
Расходомер
Расходомер
Расходомер
Расходомер
5-200
5-50
20-3000
50-3000
5-1000
5-3000
100
70
150
150
150
100
1500
1800
880
900
860
1100
Механик
Механик
Пакерсиз
Механик
Механик
Гидравлик

 Дебитомер (расходомер) ларда диаграммалар қуйидаги тартибда ёзиб олинади. Перфорацияда очилган энг юқорида жойлашган қатламнинг тепа қисмига дебитомер жойлаштирилади ва пакернинг очиқ ҳолатида вақт-вақти билан 5-10 мин. давомида умумий дебит ўлчанилади. Кейин пакернинг берк ҳолатида дебитомер қудуқ тубига туширилиб, пакернинг бироз очилган ҳолида, 60-80 м¤ соат тезликда асбобни кўтариш давомида қудуқ дебитини узлуксиз ўлчанилади. Сўнгра дебити кўп оралиқларда дебитни нуқталарда ўлчайдилар Нуқталар ораси 0.4 м. дан 1-2 м. гача бўлиши мумкин.
Ёзиб олинган диаграммалар дебито (расходо)граммалар деб аталади. Дебитограммалар қудуқ дебитининг имп¤ мин олинган кўрсаткичини чуқурлик билан боғлиқлигини кўрсатади.
Дебито(расходо)граммаларда ишловчи (қабул қилувчи) қатламларда суюқлик оқимининг тезлигига пропорционал  имп/мин кўрсаткичлар билан ажралиб турадилар.
Механик дебитомер (расходомер) билан қуйидаги вазифалар ечилиши мумкин: 1) қатламлар бўйича умумий дебит ва сув ҳаржни  аниқлаш мумкин; 2) эксплуатацион қудуқларда перфорация билан очилган қатламдан оқиб келаётган флюид оқимининг профилини ва ҳайдовчи қудуқларда эса қабул қилувчи қатламларда қабул қилиш профилини аниқлаб бериши мумкин.
Механик дебитомер (расходомер) ларнинг авзаллиги уларнинг флюиднинг таркибига боғлиқ эмаслигидир. Камчилиги-кичкина дебитларни ўлчашда ва ифлосланган суюқлик дебитларини ўлчашга ярамасликларидир.
Термокондуктив дебитомер (расходомер)лар термоанемометр принципида ишлайдилар. Қудуқлардаги суюқлик оқимларига, доимий, мутадиллашган ток кучи билан, теварак-атроф температурасидан юқорироқ температурагача, қиздирилган спирал туширилади. Бу спирал термоқаршилик бўлиб дебитомер (расходомер) нинг узатгичи ҳисобланади. Оқиб келаётган суюқлик ёки газ оқими спирални совутади ва температураси камайгач унинг актив қаршилиги ҳам ўзгаради. Спиралнинг температурасининг ўзгариши унга таъсир қилаётган флюид оқиминг тезлигига боғлиқ бўлади. Шунинг учун спиралнинг қаршилигин ўлчаб, флюид оқимини тезлигини аниқлашимиз мумкин. Лекин спирал қаршилиги фақатгина флюид оқимининг  тезлигига боғлиқ бўлиб қолмай, балки теварак-атрофнинг термик қусусиятлари, спирални иситувчи ток кучи, қудуқ ва қувур диаметрларига боғлиқ бўлади. Бизга боғлиқ ток кучини доимий қилиб ушлаб турамиз ва бир турдаги муҳитларда, қудуқ ва қувур диаметрларнинг ўзгаришлари катта бўлмаган оралиқларда, спирал қаршилигининг ўзгариши фақат оқимларнинг ўртача чизиқли тезлигига боғлиқ бўлади деб қабул қилишимиз мумкин. Бу ҳол эса қудуқларнинг дебити ва қудуқларга ҳайдалаётган сув ҳаржларини ўлчаш имконини беради.
Энг кўп тарқалган термокондуктив дебитомер (расходомер) лар: СТД-2 ва СТД-4 дир (расм 25.2).
                                       
 Расм 25.2
Термокондуктив дебитомер (расходомер) узатгичи Rд (расм 25.2) нинг қаршилиги кўприк схемасида ўлчанилади ва бу узатгичнинг бир елкаси ҳисобланади.
Бу дебитомерлар қудуқларда абсолют температурани ўлчаш учун ҳам ишлатилиши мумкин. Бунда ток занжирига қушимча қаршилик уланади ва бунда узатгичдан ўтаётган ток кучи 10-12 мА дан ошмайди, Бу ток кучида узатгич қизимайди. Дебитомер сифатида ишлатилганда, бу қаршилик схемага киритилмайди ва узатгичга 120-150 мА ток берилади. Катта ток ўтиш натижасида узатгич қизийди.
Бу турдаги дебитомер (расходомер) лар сув ёки нефтнинг дебитини 1-3 дан 300 м3¤ сут. гача оралиқда, газнинг 2000 дан 100000 м3¤сут оралиғида ўлчаши мумкин. Ёзиш тезлиги 100 м¤ соат.
Термокондуктив дебитомер (расходомер) ларнинг механик дебитомерларга нисбатан сезгирлиги кўп (кичкина дебит ва ҳаржларни ўлчаши мумкин), қудуқларда пакери йўқлиги учун эркин ҳаракатланади. Камчилиги турли флюидлар турлича таъсир этади, шунинг учун уларни фақат бир фазали суюқлик оқимларининг дебити (ҳаржи) ни ўлчаш учун ишлатиш керак.


 катта ўқитувчи Абдулла Набихоновнинг "Қудуқларни геофизик усулларда ўрганиш" қўлланмасидан